ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

بررسی مفاهیم انتقادی تعلیمی در شعر مذهبی ادبیات معاصر (مورد مطالعه: اشعار منقبتی در وصف ائمّۀ معصومین علیهم السّلام)

صفحه (67 - 83)
عادل ملکی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1400

چکیده

زمینه و هدف: از ویژگیهای شعر مذهبی در ادبیات معاصر آمیختگی با مفاهیم انتقادی تعلیمی، همسو با تحولات سیاسی اجتماعی جامعه است. در این مقاله، اشعار منقبتی، که شاعران در وصف ائمۀ معصومین سروده اند، با هدف بررسی مفاهیم انتقادی تعلیمی بررسی شده است.

روش مطالعه: روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای و فیشبرداری است و نگارش مقاله به روش توصیفی تحلیلی خواهد بود. جامعۀ آماری تحقیق، اشعار شاعران برجستۀ معاصر از دورۀ مشروطه تا بعد از انقلاب اسلامی است که بخشی از مضامین شعری آنها، منقبت سرایی برای ائمۀ معصومین است.

یافته ها: شاعران از شعر مذهبی با موضوع وصف ائمۀ اطهار بعنوان بستری مناسب برای بازگویی مفاهیم انتقادی تعلیمی استفاده کرده اند و درصدد انتقاد برای اصلاح جامعه، تعلیم و اخلاق گرایی مخاطب برآمده اند. انتقاد از نا بسامانی جامعه و توصیه به اصلاح امور با تکیه بر آموزه های دینی، انتقاد از بی ارزش شدن دین در جامعه، عرفان گرایی، توصیه به مقاومت و پایداری دربرابر استبداد و استعمار، ارادت به ائمه، مددخواهی از ائمه برای گشایش مشکلات شخصی، حل مشکلات جامعه و آزادی قدس، فلسطین و بیداری جهان اسلام از دغدغه های فکری شاعران در منقبت سرایی است.

نتیجه گیری: شاعران معاصر به شعر منقبتی، تنها بعنوان منقبت و مرثیۀ ائمۀ معصومین ننگریسته اند، بلکه بعنوان بستر فرهنگی برای انتقاد از اخلاق مردم، بیتدبیری حاکمان، اصلاح امور مملکت، پایداری و مقاومت دربرابر استبداد و استعمار، دعوت به مبارزه، امیدواری به گشایش امور و جهان اسلام استفاده کرده اند.

کلمات کلیدی
منقبت , ائمۀ معصومین , شعر معاصر , انتقاد , تعلیم.

• امینپور، قیصر (1390) مجموعه کامل اشعار، تهران: مروارید.
• بهار، محمدتقی (1387) دیوان اشعار، تهران: نگاه.
• توللی، فریدون (1376) شعلۀ کبود (منتخب پنج دفتر)، تهران: سخن.
• حسینی، سیدحسن (1386) سفرنامۀ گردباد، تهران: انجمن شاعران ایران.
• دستگردی، وحید (1307) رهاورد وحید، ضمیمۀ سال نهم مجلۀ ارمغان، تهران: چاپخانۀ فردوسی.
• سبزواری، حمید (1368)، سرود سپیده، تهران: مؤسسۀ کیهان.
• شهریار، سید محمّدحسین (1388) دیوان شهریار، 2جلد، تهران: نگاه.
• صفارزاده، طاهره (1391) مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
• عزیزی، احمد (1387) طغیان ترانه، تهران: کتاب نیستان.
• علیپور، منوچهر (1381) جستاری در منظومۀ ظهر روز دهم، نشریۀ شعر، شمارۀ 30، صص 32 ـ 28.
• فرخی یزدی، محمد (1363) دیوان اشعار، به کوشش حسین مکّی، تهران: سپهر.
• کاکایی، عبدالجبار (1380) بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان، تهران: پالیزان.
• مشرف، مریم (1389) جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: علمی.
• معلم دامغانی، محمّدعلی (1387) رجعت سرخ ستاره، تهران: سورۀ مهر.
• ممتحن، مهدی و محمّدی، گردآفرین (1391) بررسی تجلی و حضور مضامین دینی در ادبیات فارسی پیش از قرن هفتم، مجلۀ ادبیات دینی، شمارۀ 2، صص 124 ـ 105.
• موسوی گرمارودی، علی (1389) صدای سبز، برگزیدۀ شاعر از شعرهای خویش، تهران: قدیانی.
• نوریان، سیدمهدی و خردمندپور، مسعود (1393) مضامین تعلیمی در شعر آیینی، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 23، صص 17ـ 38.